Uroczystości organizuje Centrum Dialogu im. Marka Edelmana. To ta instytucja dba o podtrzymywanie pamięci o łódzkiej historii związanej z różnorodnością kultury, w tym przede wszystkim historii łódzkich Żydów. - Symboliczną datą likwidacji jest 29 sierpnia. To właśnie w tym miesiącu w 1944 roku z łódzkiego getta do Auschwitz-Birkenau zostali wywiezieni ostatni mieszkańcy zamkniętej dzielnicy. Potem niemieccy okupanci zlikwidowali getto. Tym samym Łódź, która przed wojną była bardzo ważnym ośrodkiem żydowskiej kultury, nauki i handlu, utraciła mieszkańców, który ją współtworzyli - mówi Justyna Tomaszewska z Centrum Dialogu.
Litzmannstadt Getto było pierwszym gettem na ziemiach polskich włączonych do Rzeszy. 30 kwietnia 1940 roku nastąpiło całkowite odizolowanie getta od reszty miasta. Na obszarze liczącym ponad 4 km kw. zamknięto ponad 160 tys. ludzi. Otoczono ich zasiekami z drutów kolczastych, wyburzono wiele domów. W czasie jego funkcjonowania łącznie przebywało tam ok. 220 tys. osób. Według różnych źródeł ocalało ich jedynie 7-13 tys.
Wielka Szpera
We wrześniu 2022 roku przypada także 80. rocznica tzw. Wielkiej Szpery. Była to akcja wysiedleń do obozu zagłady, której ofiarami padły dzieci poniżej 10. roku życia oraz ludzie starsi (powyżej 65. roku życia), a także chorzy i ci, którzy nie pracowali. W czasie trwania Wielkiej Szpery, między 5 a 12 września 1942 roku, do obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem wywieziono ponad 15 tysięcy osób.
- W rzeczywistości liczba ta sięgała 20 tysięcy. To wydarzenie ostatecznie zakończyło trwającą od stycznia do września 1942 roku akcję deportacji Żydów, której ofiarą padło ponad 70 tysięcy osób. Słowo "Szpera" pochodzi od niemieckich słów Allgemeine Gehsperre, oznaczających "całkowity zakaz opuszczania domów" - opowiada Tomaszewska.
Wielka Szpera w łódzkim getcie Mat. Żydowskiego Instytutu Historycznego
Co się będzie działo?
W programie tegorocznych obchodów są koncerty, wystawy, spacery, wykłady, pokazy filmowe oraz spotkania z Ocalałymi. Główne uroczystości 78. rocznicy likwidacji Litzmannstadt Getto i 80. rocznicy Wielkiej Szpery odbędą się w poniedziałek (29 sierpnia). W planach jest symboliczne zapalenie zniczy pod pomnikiem pamięci łódzkich Żydów na Cmentarzu Żydowskim w Łodzi, Marsz Pamięci z cmentarza na Stację Radegast, a tam złożenie kwiatów i zniczy, a także koncert inspirowany wierszami dzieci z getta: Alizy Cygelman, Abramka Cytryna, Abramka Koplowicza, Chawy Ryng, Stelli Szafir zatytułowany "Potop świata".
Wydarzenia towarzyszące będą trwały aż do 11 września. - Chcielibyśmy jak najdokładniej przypomnieć tę historię. Przygotowaliśmy różnorodne wydarzenia, więc można wybierać - zapraszają pracownicy Centrum Dialogu im. Marka Edelmana.
We wtorek (30 sierpnia) zaplanowano spacer z Łódzkim Szlakiem Kobiet, pod hasłem: "Śladami kobiet żydowskich w getcie łódzkim" oraz premierowy pokaz filmu i spotkanie z reżyserką Tanja Cummings oraz bohaterami "Cafe Zeling". W środę (31 sierpnia) odbędzie się prezentacja nowego przewodnika po żydowskiej Łodzi z udziałem autorów i redaktorów oraz projekcja polsko-brytyjskiego filmu "Wielka Szpera" w reżyserii Piotra Weycherta i Piotr Perza.
Wrzesień również zapowiada się bardzo atrakcyjnie. Na samym początku zaplanowano wykład Andrzeja Grzegorczyka, kustosza Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi o Wielkiej Szperze oraz pokaz filmu "Losy Łodzi. Wielka Szpera 1942" w reż. Mikołaja Szczęsnego.
W piątek (2 września) można się wybrać na spotkanie z Ocalałym z łódzkiego getta Leonem Weintraubem, a także pokaz reportażu "Leon - chłopiec, który przeżył piekło".
4 września (niedziela) odbędzie się m.in. akcja performatywna na tekst i instrumenty perkusyjne "Oddajcie mi swoje życie" oraz przejście z ul. Zachodniej 14 do Centrum Dialogu śladami dzieci z getta łódzkiego.
W poniedziałek (5 września) zaplanowano wernisaż obrazów Aleksandry Chciuk inspirowanych historią Wielkiej Szpery "Zwolniona przestrzeń".
We wtorek (6 września) będzie spektakl "Żebyś przeżyła wojnę" w reżyserii Anny Rakowskiej i Karoliny Zajdel. Natomiast w środę (7 września) odbędzie się m.in. koncert Olgi Avigail Mieleszczuk z zespołem Tango Attack zatytułowany "Yiddish Tango".
W kolejnych dniach odbędą się oprowadzanie kuratorskie po wystawach "Poczta w łódzkim getcie" oraz "Jerzy Krawczyk. Myszy i ludzie". Ciekawie zapowiada się spacer teatralizowany "Ostatnia droga". Na zakończenie zaplanowano otwarcie wystawy o Ocalałych "Fragmenty pamięci" w Centrum Dialogu oraz przejazd rowerowy "Łódź dla pokoju".
Poza Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w organizację uroczystości włączyły się: Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi, Teatr CHOREA, Muzeum Miasta Łodzi, Łódzki Szlak Kobiet, Akademia Muzyczna, Muzeum Sztuki i United States Holocaust Museum. Imprezy towarzyszące będą odbywać się również w Artkombinat Scena Monopolis.
